Bitkilerde Aşılama

Bitkilerde Aşılama;

        Meyve ağaçlarında hem gençleştirmek amacı ile hem de meyve üretimi düşük ya da kalitesiz olna ağaçların daha verimli ağaçlara dönüştürülmesi amacıyla, farklı türlerde aşılama çalışmaları yapılır. Aşılama işleminin bir diğer amacı da, yabani meyve ağaçlarının kültür ağaçlarına çevrilmesidir. Örneğin özellikle narenciye de en çok kullanılan turunç ağacına portakal aşılamaktır. Turunç soğuğa, kuraklığı  dayanıklı bir türdür fakat meyvesinin bir değeri yoktur. Sadece meyvesinin kabuğundan portakal kabuğundan olduğu gibi turunç reçeli yapılması dışında bir değer elde etmek mümkün değildir.

   Ama dayanıklılık bakımında kuvvetli bir tür olduğu için ve özellikle ilk 1-3 yıl arasında küçük fidanların dondan, kuraklıktan zarar görmemesi amacıyla küçük ölçekli ya da eve bahçe olarak kurmak açısından çok daha avantajlıdır.  Üçüncü yıldan sonra Washington portakala ya da başka bir türe aşılama yapılarak daha hızlı bir gelişme ve değeri olan bir meyve elde edilmesi açısından sıkça uygulama alanı bulan bir türdür.

      Bu yazımda kısaca en fazla kullanılan aşı çeşitleri, türlere göre aşı mevsimleri, aşı çeliği hazırlama, hangi türe hangi tür ile aşı yapılmalı gibi konularda resimlerle destekli bir anlatım yapmaya çalışacağım. En çok kullanılan ve aşı tutmasının daha kuvvetli olduğu ve her ağaca uygulanabilecek kalem ve göz aşısını anlatmaya çalışacağım.

       Aşı neden yapılmalıdır? Önce bu soruyu yanıtlamaya çalışayım.

        Özellikle ticari amaçla yapılan meyvecilikte başarının olmazsa olmazı aşılamadır. Fizyolojik yapıları birbirine benzeyen iki bitkinin tek bir bitkiymiş gibi büyümesini sağlayacak şekilde birleştirilmesi işlemine kısaca aşılama denir. Aşı işleminde iki bitki vardır. Biri kök sistemini oluşturan anaç, diğeri ise ağacın taç kısmını oluşturacak göz ya da kalem denilen kısımdır. Bu iki farklı bitkinin aşı yöntemi ile birleştirilmesiyle iki sistem arasında ortak fakat birbirine bağımlı ve zorunlu bir yaşam başlamış olur.

      Burada anacın görevi, kökleri ile topraktan su ve erimiş gıdaları kaleme iletmek, kalem yada göz dediğimin kısmın ise ürün almak istediğimiz çeşidi meydana getirip meyve üretimini sağlamaktır.

Meyvecilikte aşı ile üretime başvurulmasının birçok sebebi vardır. Bunlar;

• Alternatif vejetatif üretim teknikleri ile çoğaltılması zor olan bitkileri çoğaltmak,
• Peyzaj alanlarında kullanılmak üzere özel formlar elde etmek,
• Tohumla çoğaltılmış bitkilerin üzerinde, istediğimiz bitkiyi yetiştirebilmek,
• Diğer üretim yöntemlerine göre daha hızlı çoğaltma sağlamak,
• Özel amaçlar için anaçları kullanabilmek,
• Hastalık ve zararlılara dayanıklı anaç kullanılmasını sağlamak,
• Farklı toprak tiplerinde yetiştiricilik yapma imkânı sağlamak,
• Farklı ağaç büyüklüğü elde etmek,
• Soğuklara dayanım sağlamak,
• Erkencilik sağlamak,
• Yeni geliştirilen çeşitleri hızla üretmek,
• Mevcut ağaç çeşitlerini değiştirmek,
• Zarar görmüş meyve ağaçlarını onarmak,
• Virüslere karşı dayanıklı bitki elde etmek,
• Anaçların sağladığı avantajlardan faydalanmaktır

        Peki aşılama bu kadar fayda sağlıyorsa zaman olarak bir kısıtımız var mı? Yani hangi mevsimde, ne zaman aşı yapılmalı?

      Kalem aşılarında, aşı zamanı her bölgeye göre farklılık gösterir. Kesin şu aydır demek yanlış olur. Zaman genellikle ilkbaharda gözler henüz uyanmadan önceki günlerdir. Yörenin iklim durumuna, deniz seviyesinden yüksekliğine göre  genellikle Şubat ayı ortalarında başlar, Mart ayı sonunu bulabilir. Burada gözlem önemli. Kalem alınacak ağacın gözlerinin iyi takip edilmesi ve uyuyan gözlerin büyüme başlangıcını yakalamak gerekir. Gözler tam olarak büyür ve patlarsa aşının tutması zorlaşacaktır.

       Göz aşılarında aşılama zamanının bitkinin kabuklanması belirler. Göz alınacak ağacın kabuğunun bütünlüğü bozulmadan odunsu tabakadan ayrılabilmesi zamanının geldiğini belirler. Bu şekilde bir kabuk ayrımı ancak ağaca su yürüdüğünde mümkündür. Göz aşısı iki farklı zamanda yapılabileceği için iki farklı gruba ayrılır.

     Birincisi sürgün göz aşısı. Bu aşı ilkbaharda ağaca su yürüdüğünde ve aşı gözü olgunlaştığında yapılan aşıdır ve yapıldığı dönemde sürme gerçekleşir.

    İkincisi ile durgun göz aşısıdır. Bu aşıya, 15 Temmuz’dan sonra başlanır ve ağaçlardan su çekilinceye kadar devam edilebilir. Durgun göz aşısının sona ermesi zamanının belirlenmesi, anacın kabuğunun kalkmaması ile anlaşılır. Durgun göz aşısında takılan göz o sene sürmez, bir sonraki sene ilkbaharda sürmeye başlar.

Aşı Yapmanın Sınırları;

     Bu sınırı belirleyen ağaçlardaki kambiyum tabakasıdır. Biraz kitabi olacak ama aşağıda akmbiyum nedir açıklamaya çalıştım.

• Birçok trakofil bitkilerin gövde ve kökünde meristem hücrelerden oluşan ve bölünerek sekonder ksilem ve sekonder floem tabakasını yapan tabakadır.
• Bitkilerin iletim demetlerinde, bir ya da birkaç sıra meristematik hücre tabakasından oluşan, ikincil kalınlaşmayı ve enine büyümeyi sağlayan dokudur.
• Çift çenekli bitkilerin gövde ve kökünde yer alan ve meristem hücrelerinden oluşan tabaka; yeni odun ve soymuk tabakaları oluşturarak bitkinin kalınlaşmasını sağlar.
• Kök ve gövdenin enine büyümesini sağlayan dokulardır.
  İletim demet dokusu, enine büyüme dokusu. Bitkilerin iletim demetlerinde, bir ya da birkaç sıra meristematik hücre tabakasından oluşan, ikincil kalınlaşmayı ve enine büyümeyi sağlayan dokudur.

          Aşı yapımını düşünürsek, mekanik olarak bir bitkiden alınan bir göz yada kalem herhangi bir bitkiye yerleştirilebilir. Bu işle, aşıdan beklenen faydadan çok, bir isteği tatminden öteye gitmeyen bir çabadır. Aşılamadan beklenen fayda, aşılamadan sonra anaç ile kalem yada gözün ortak bir doku ve sağlıklı bir yeni bitki oluşturmasıdır. Bu nedenle aşılamada başarıyı etkileyen;

Ekolojik,

Fizyolojik,

Morfolajik,

Kalıtsal

     Olmak üzere birçok etmen vardır. Ayrıca aşının yapıldığı dönemdeki sıcaklık, nem, anacın durumu, aşı kaleminin ya da gözün alındığı zaman, aşının muhafazası, aşı tekniği, aşı yapılacak bitkiler arasındaki akrabalık, aşı yapanın becerisi ve deneyimi gibi birçok etmen aşının başarılı ya da başarısız olması üzerinde etkilidir.

     Aşılamada kallus (kısaca ağacın kabuğu) önemli dedik ya. Dolayısıyla aşılama süresinde ve aşılama sonrasında 12 ile 32 derece sıcaklık kallus oluşumunu arttırmaktadır. O zaman bu derecelerin altında ya da üstünde aşı yapmak tutmasını zorlaştırır. Ayrıca 26-28 derece sıcaklık bitkilerde hücre bölünmesini hızlandırır. Sıcaklığı nem ile birlikte düşünmek gerekir. Aşının yara yerinde ya da çevresinde yeterli nemin bulunması hücre bölünmesini hızlandıracağından kallus oluşumunu kolaylaştırır.

      Göz ve kabuk altı kalem aşılarında kabuğun kolaylıkla kalkması da gerekmektedir. Kabuk kolay kalkmıyorsa henüz ağaca su yürümemiş ya da su yürüme zamanı bitmiş demektir. Bu nedenle aşıya başlama zamanını belirlerken anaçta kabuğun kolaylıkla ayrılıp ayrılmadığının kontrol edilmesi gerekir.

     Anaç ile kalem ya da göz arasında ortak bir dokunun oluşması için bunların arasında belirli bir akrabalık olması da gerekir. Yakın akraba olan anaç ile kalem arasında ortak doku daha kolay oluşur ve başarı oranı yükselir. Bu nedenle meyve türleri arasındaki akrabalık derecelerinin aşıda başarı sınırları üzerinde olan etkisi çok büyüktür. Bu etkiyi kısaca şöyle anlatabilirim.

Çeşitler, türler ve cinsler arasındaki akrabalık;

       Çeşide göre;

        Buradaki çeşit olarak elma ele alındığında, elma çeşitlerini dikkate almamız gerekir. Ayni çeşit meyve türleri arasında yapılan aşıda tutma oranı çok yüksektir. Örneğin elma çeşitleri arasındaki aşılama, armut çeşitleri arasındaki aşılama yada portakal çeşitleri arasındaki aşılama da başarı %100 e yakındır.

      Türüne göre;

         Buradaki türden kasıt örneğin portakal, mandalina, limon, altıntop ayni türden meyvelerdir. Yine badem, erik, kayısı, şeftali ayni türdendir. Ayni türler arasında yapılacak aşılamada olumlu ve sorunsuz bir başarıdan söz etmek pek mümkün değildir. Dolayısıyla türler arasında başarı oldukça sınırlıdır. Bazı türler kendi aralarında aşı tutma açısından birbirleri ile daha uyumludur fakat yine %100 başarıdan söz edilemez.

      Cinslerine göre;

        Ayni familya içine giren cinsler arası aşılamada başarı oldukça sınırlıdır. Bu aşılamaya çok az sayıda örnek verebiliriz. Örneğin armut ayni cinsten olan ayva ile başarılı bir şekilde aşılanabilir.

       Çeşitler, türler ve cinsler arasındaki uyuşmazlık, aşının tutmaması veya tuttuktan belirli bir süre sonra kuruması şeklinde ortaya çıkar. Uyuşmazlığın belirtilerini şu şekilde açıklayabilirim;

• Başarılı bir kalem veya göz aşısı yapıldığı hâlde kaynaşma olmaz. Aşı tutma oranı çok düşük olur.
• Fidanlar birkaç yıl sonra kurur.
• Kalem tuttuktan sonra sürgünler zayıf gelişir, yapraklar erken sararır ve dökülür.
• Ağacın aşı noktasının üstü kurur ve alttaki anaç kısmında bol miktarda sürgün meydan gelir.
• Aşı sürgünleri toprağa paralel olarak büyür.
• Anaç ve kalemin büyüme hızları farklı olur.
• Aşı noktasında, üzerinde veya altında aşırı büyümeler (ur şeklinde) meydana gelir, şişkinleşmeler oluşur.
• Ağaçların aşı noktasında, düzgün bir yüzey oluşturarak kırılmalar olur. Kiraz/idris kombinasyonlarında 7–8 yaşlarından sonra bu durumla sıkça karşılaşılabilmektedir.

       Yukarıdaki bu uyuşmazlık durumlarının bir yada bir kaçının görülmesi durumunda tamamen uyuşmazlıktan bahsedilemeyebilir. Bu belirtilerden bazıları çevre koşullarından kaynaklı da olabilir. Anaç ile kalem arasındaki uyuşmazlığı ortadan kaldırmak için kalem ile anaç arasına her ikisi ile de uyuşan bir ara anaç konarak aşılama yapılabilir. Buna çifte aşı denir.

Anacın kalem üzerindeki etkileri;

1. Anacın kalemin gelişmesi üzerindeki etkisi;

Kuvvetli gelişen bir anacın özelliği, aşı kalemini de bu yönde etkiler. Örneğin ayni meyve çeşidi kuvvetli anaçlar üzerine aşılandığında kuvvetli gelişmekte ve büyük taç oluşturmaktadır. Fakat kuvvetli bir kalem zayıf bir anaca aşılanırsa, gelişme anaçtaki gibi zayıf olur ve ağaç bodur kalır. Bazı duurmlarda anacın etkisi ile ağaç dikine gelişeceği yerde yatay olarak zayıf  bir gelişme gösterebilir.

• Anacın meyve üzerindeki etkisi;

Anaç kuvvetli ise, aşılı ağaçlar daha erken meyveye yatmakta ve daha fazla ürün vermektedir. Ağacın meyve vermediği gençlik süresi, kullanılan anaca göre kısalmakta veya uzamaktadır. Ayrıca meyve ağaçlarından alınan ürün miktarı kullanılan anaç ile doğrudan ilgilidir.

• Anacın meyve kalitesi üzerindeki etkisi;

Aşılamada, anacın meyve özelliklerini, aşı kalemlerinde görmem mümkün değildir. Burada anaç ile kalem meyve özelliklerinin birbirine karışması olmaz, fakat anaç üzerine aşılanan kalemin meyve kalitesine olumlu ya da olumsuz etkisi olabilir.

• Anacın diğer etkileri;

1. Anaçların, aşılı meyve türünün soğuklara dayanımı üzerinde etkisi vardır.
2. Aşılı ağaçlarda yaşam süresi, üzerine aşı yapılan anaç ile doğrudan ilgilidir.
3. Anaç, meyvelerin olgunlaşma zamanına etki edebilir.
4. Anaç, meyve türlerinin değişik toprak koşullarında yetişebilmesine imkan sağlayabilir.
5. Hastalık ve zararlılara karşı gösterilen reaksiyona anacın etkisi vardır.

Kalemin anaç üzerindeki etkileri;

     Kalemin gelişme gücü, anacı önemli ölçüde etkiler. Kuvvetli gelişme gösteren bir kalem, zayıf gelişen bir anaç üzerine aşılanırsa, anacın gelişmesi uyarılarak aşılanmamış haline göre daha fazla gelişmesini sağlayabilir.  Bunun tersi de mümkündür.

      Kalemler, bazı meyve türlerinde kök gelişimine ve şekline atki edebilir.

      Kalem, anacın daha kısa sürede olgunlaşmasını ve soğuklara dayanımını da sağlayabilir.

Aşı için kullanılan aletler ve malzemeler;

     Aşılamada birçok alet ve malzeme kullanılabilir. Bu alet ve malzemelerin uygun bir şekilde kullanılması, aşının tutmasında olumlu yönde etki yapar.

Aşı Bıçakları;

      Göz ya da kalem aşılarında anaç üzerinde göz ya da kalemin gireceği aşı yerinin hazırlanması ve aşı yerine takılacak göz yada kalemlerin hazırlanmasında kullanılan bıçaklardır. Çeşitleri vardır. Örneğin göz aşısı için kullanılan aşı bıçaklarında sap kısmında ya da bıçak ağzının üst tarafında bir tırnak bulunur. Bunun amacı gözün takılacağı yerde kabuğun kaldırılabilmesi için işe yaramasıdır.

Serpet;

       Aslında bir aşı bıçağı çeşididir. Kalem aşılarında aşı yerinin düzeltilmesinde kullanılır ve ağzı kavislidir.

Budama Makası;

       Aşı kalemlerinin hazırlanmasında, aşılama sonrasında gelişen aşı kaleminin budanmasında ve genel olak bağ ve bahçelerde fazla kalın olmayan dalların budanmasında kullanılır.

Testereler;

     Kalem aşılarını yapmak için anaçların kalın dallarının kesilerek aşı için hazırlanmasında kullanılır. Farklı çeşitleri vardır.

Aşı Bağı;

      Aşı yapıldıktan sonra, aşı yeri ve kalem ya da göz arasında boşluk kalmayacak şekilde birleştirilmesi ve kalemlerin yerinden oynamaması için kullanılır. Bağ malzemesinin nemden ve sıcaktan etkilenmemesi gerekir. Aşı bağı olarak kullanılan ey uygun malzeme rafyadır. Bunun dışında polietilen şeritler, yün ve pamuk ipler ve hatta elektrik bantları da kullanılabilir.

Aşı Macunları;

      Macun, aşıdan sonra aşı için anaçta ve kalemde açılan aşı yarasının kapatılmasında kullanılır. Aşı macunu kalem aşılarında kullanılır. Aşı macunları sıcak ve soğuk macun olarak ikiye ayrılır. Soğuk macunlar direk kullanılırken sıcak macunların kullanmadan önce ısıtılmaları gerekir.

Aşı Makineleri;

        Daha çok kalem aşılarında kullanılan bir araçtır. Aynı kalınlıktaki anaç ve kalemin birleşme yerlerini keserek ayni anda hazırlar. Anaç ve kalemlerin ezilmeden kesilmesi ve hazırlanabilmesi için bıçakların çok keskin olması gerekir. Bu nedenle sık sık bıçak değiştirilmelidir. Pek yaygın olarak kullanılmaz.

Aşı Baltası;

      Yarma kalem aşılarında anacın yarılarak kalemin girebileceği yerin hazırlanmasında kullanılır. Keskin ağızlı, ön tarafında üçgen şeklinde bir açısı bulunan özel tip bir alet olabileceği gibi tahta saplı fazla etli olmayan ince baltalar şeklinde de olabilir.

Aşı Tokmağı;

       Yarma kalem aşısında, aşı yerinin hazırlanmasında kullanılın aşı baltasının üzerine vurularak kullanılır. Anaçta aşı baltası ile bir kere de yarık açmak mümkün olmayabilir. Bu nedenle aşı baltası üzerine vurularak anacın istenilen ölçüde yarılması sağlanır.

 

        Buraya kadar anlatılanlar aşı işleminde genel olarak dikkat edilmesi gereken hususlar, aşı malzemeleri ve aşılama ile ilgili genel bilgilerden oluşuyordu. Şimdi önce göz aşıları sonra da kalem aşıları hakkında biraz daha detaylı bilgiler vermek istiyorum.

GÖZ AŞILARI;

       Göz aşısı meyve fidanı üretiminde sıklıkla kullanılan bir yöntemdir. Altında odun dokusu bulunan veya odun dokusu olmadan sadece kabuk parçası ile üzerinde sadece tek bir göz bulunan aşılardır. Göz aşısında önemli olan anaç ve aşı kalemlerinin kabuk vermiş olmasıdır. Kabuk oluşumu aktif büyümenin olduğu ilkbaharda başlar ve sonbaharda büyümenin durması ile biter. Bu aralık kabuğun odundan kolaylıkla ayrılabildiği aralıktır. Bunun dışındaki zamanlarda kabuk sıkışarak oduna yapışır ve kaldırılamaz. Bu mevsim aralığı dışında, suyun az olması, sıcaklıkların düşük seyretmesi gibi durumlarda da kabuğun odundan ayrılması zorlaşır.

Göz aşısının avantajlarından da bahsetmek gerekir;

• En önemli avantajı çok ince anaçlara dahi yapılabilmesidir. Anacın kalınlaşmasını beklemeye gerek yoktur.
• Anaç aşı için çok az yaralandığından aşının tutması diğer aşılara göre daha kolaydır.
• Yapılan aşı tutmaz ise ayni dönem içinde anaç üzerine birkaç defa aşı yapılabilir.
• Kalen bulma işi kolaydır çünkü her anaca tek bir göz takılır.
• Göz aşılarında aoluşan sürgünler diğer aşı türlerine göre daha düzgün ve kuvvetlidirler.
• Çok kolay yapıldığı için bir günde büyük bir arazi üzerinde oldukça fazla aşı yapılabilir.
• Özellikle durgun göz aşısı, yetiştiricilikte diğer işlerin azaldığı dönemde yapıldığı için zaman sorunu yoktur.
• Göz aşılarında macun kullanılmaz. Aşı bandı ile sarmak yeterlidir.
• Aşı yapılama aralığı kabuklanma döneminde olduğu için daha geniz bir zamana yayılabilir.

    Göz aşılarının yapılış zamanıma göre ve yapılış sekline göre farklı türlerde yapılmaktadır.

1. Durgun Göz Aşısı;

     Zamanı : Temmuz ayının ortalarında başlar ve Eylül ayına kadar yapılabilir. Aşının bitiş zamanı Eylül dense de anaçlarda su çekilmesi yani kabuk vermemesi ile anlaşılır. Bu nedenle yüksekliğe ve mevsime bağlı olarak önce veya daha sonra da bitebilir. Bu zaman içinde sabah erken saatler ve öğleden sonra güneşin tesirinin azaldığı saat olan 15.00 den sonra hava kararıncaya kadar ki sürede uygulanması daha uygundur. Durgun göz aşıları daha çok yazları kısa, kış ayları ise sert geçen yörelerde uygulanır.

          Anaçta öz suyun çok fazla faaliyette olduğu zamanlarda yapılmaması gerekir. Çünkü durgun göz aşısında yapıldıktan sonra sürgün vermesi istenmez. Sürgün vererek kışa girerse zarar görecektir. Aşı yapımı çek fazla geciktirilirse de anaçta su faaliyetleri duracağı için aşı kalemi ve anaç kabuk vermediği için aşı yapılamaz, zorlama durumunda aşının tutması imkansızdır. Bu nedenle durgun göz aşısında en önemli faktör, özsu faaliyetlerinin nispeten düştüğü zamanın iyi belirlenmesidir.

     Durgun göz aşısının ağaç türlerine göre yapılma sırası;

          İlk olarak şeftali, zerdali, badem, erik gibi sert çekirdekli meyveler.

         İkinci olarak armut, ayva gibi yumuşak çekirdekli meyveler.

         Üçüncü olarak yine sert çekirdekli meyvelerden olan kiraz, vişne.

         Son olarak da yine yumuşak çekirdekli meyvelerden elma.

     Bu sıranın bu şekilde verilmesinin nedeni ilk sıradaki meyvelerde özsu faaliyeti daha önce durur. İki üç ve son olarak verilen meyvelerde özsu faaliyetleri daha geç duracaktır.

      Durgun göz aşısı kalemi olarak o yılın sürgünleri kullanılmalıdır. Alınan kalemlerin hemen kullanılması gerekir. Kalem olarak odun gözü bulunduran sürgünler seçilmelidir.

2. Sürgün Göz Aşısı;

          Sürgün göz aşılarında göz anaca takıldıktan sonra aşı yapıldığı yıl uyanır ve sürgün oluşturur. Aşı yapıldıktan sonra 10-15 gün içinde sürmeye başlar. Sürgün göz aşıları daha çok ılıman iklime sahip ve büyüme mevsimi uzun olan yörelerde uygulanır.

          Sürgün göz aşıları ilkbahar erken sürgün göz aşısı ve Haziran göz aşısı olarak iki ayrı dönemde yapılabilir.    

        İlkbahar erken sürgün göz aşısı, ağaçlarda özsu faaliyetlerinin başladığı zaman yapılır. Bir önceki yıl sürgünlerinden göz alınır. Aşıdan 10*-15 gün sonra aşı kaynayınca takılan gözün sürmeye başlaması için aşı gözünün hemen üzerinden anaç kesilmelidir. Aşılı anaç üzerinde anaca ait sürgünler varsa onların da kesilmesi gerekir.

        Haziran göz aşısında gözler o yılki sürgünlerden alınır. Mayıs sonu ve Haziran ayı içinde yapılır.

3. T Göz Aşısı;

    Gözler pişkinleşmiş o yılki sürgünlerin orta kısımlarından alınır. Göz alınacak sürgünün yaprakları göz alma işlemi yapılmadan önce yarım cm kadar sap bırakılarak kesilmelidir. Önce gözün 1-2 cm kadar altından bıçakla kesilerek başlanır ve yukarı doğru gözü 1 cm kadar geçecek şekilde kesilerek hazırlanır. Göz kalemindeki bu keşi işlemi yatay bir kesimde yapılır. Kesimde odun tabakasından da ince bir miktar alınacak şekilde kesim yapılmalıdır. Göz çıkarıldıktan sonra odunsu tabaka, büyüme tabakası koparılmadan kabuktan ayrılır.

     Aşı yapılacak anaçtaki dal üzerindeki diğer dallar ve yapraklar temizlenmelidir. Bir aşı bıçağı ile T şeklinde anacın kabuğu kesilir. T şeklinde kesilirken odun tabakasının kesilmemesine dikkat edilmelidir. Kesim yaparken önce T şeklinin üst kısmı daha sonra alt kısmı kesilir ve aşı bıçağının tersi ile T nin alt ve üst kısmının birleşim yerinden kabuk ayrılır.

     Hazırlanan göz T nin kanatları açılarak arasına yerleştirilir ve aşağı doğru itilir.  Gözün üst kısmı ile T nin üst kısmı üst üste getirilir. T nin kanatları gözün üzerine kapatılır ve hava almayacak şekilde aşı bandı ile sarılır. Aşı macunu kullanılmaz. Aşı bandı sarılırken göz kısmının kapatılmaması gerekir. Sarma işlemi ne çok sıkı ne de gevşek olmalıdır.  Aşı bandı 15 gün sonra gevşetilir. Aşı tutmuş ise göz üzerinde bırakılan yaprak sapı 15 gün sonra düşecektir. Tutmadıysa yaprak sapı göz üzerinde sıkı bir şekilde bağlı kalacaktır.  

     Aşı yapılmadan 3-4 gün önceden ve yapıldıktan sonra anacın sulanması asının tutma başarısını arttırır.

4. Yama Göz Aşısı;

      Yama göz aşısı daha çok kabukları kalın olan meyve türleri üzerinde uygulanır. Örneğin ceviz ve pikan gibi. Bu tür aşıda anaçlar, kare veya dikdörtgen şeklinde kabuk tabakası tomurcukları ile birlikte kesilerek çıkarılır. Hem ana hem de aşı kalemi çok iyi kabuklanmış olmalıdır.

       Anaç ve aşı kalemlerinde gözün alınması için özel bıçak kullanılır. Bu bıçak birbirine paralel olan iki bıçaktan oluşur ve düzgün bir aşı için hem anacın hem de gözün hazırlanmasını sağlar.

         Aşı kalemi günlük olarak kesilip hazırlanmalı ve hemen kullanılmalıdır. Kalemden çıkarılan ve üzerinde göz bulunan yama, anaçtan çıkarılan boşluğa yerleştirilir. Boşluk kalmadan dört bir yanından tam oturmalıdır. Bu nedenle çift bıçaklı çakı kullanılmasında fayda vardır.

 

    Yerleştirildikten sonra hava almayacak şekilde aşı bandı ile sarılır. Macun kullanılmaz. Aşı bandı gözün üzerini kapatmamalıdır. Aşı bandı sarılırken göz kısmının kapatılmaması gerekir. Sarma işlemi ne çok sıkı ne de gevşek olmalıdır.  Aşı bandı 15 gün sonra gevşetilir.  

     Aşı yapılmadan 3-4 gün önceden ve yapıldıktan sonra anacın sulanması asının tutma başarısını arttırır.

5. Yonga Göz Aşısı;

       Bu aşı türü olgun gözün bulunduğu her dönemde yapılabilir. Aşı için kabuk vermesi durumunun beklenmesine gerek yoktur. Aşılama sezonu T göz aşısına göre biraz daha uzundur. Özellikle kolay kabuk vermeyen ağaç türlerinde uygulanır.

       Temelde T göz aşısı ile ayni özellikleri taşır. Sadece aşı kesimleri farklıdır. Güz, kalemden altında odunsu bir parça olacak şekilde çıkarılır. Ayni mantık ile anaçtan da ayni parça çıkartılır. Aşı yapılacak anaç kısmındaki dal ve yapraklar temizlenmelidir. Anacın kabuğu keskin bir bıçak yardımıyla altındaki odun tabakası ile birlikte (odun tabakasından 0.2-0.5 cm alınacak kadar) çıkarılır. Ayni mantıkla kesilen göz buraya yerleştirilir. Yerleştirilen göz mutlaka yukarı bakmalıdır. Yerleştirildikten sonra hava almayacak şekilde aşı bandı ile sarılır. Macun kullanılmaz. Aşı bandı gözün üzerini kapatmamalıdır. Aşı bandı sarılırken göz kısmının kapatılmaması gerekir. Sarma işlemi ne çok sıkı ne de gevşek olmalıdır.  Aşı bandı 15 gün sonra gevşetilir.  

     Aşı yapılmadan 3-4 gün önceden ve yapıldıktan sonra anacın sulanması asının tutma başarısını arttırır.

6. Flüt Göz Aşısı;

       Bu aşı türü sert kabuklu meyvelere uygulanır. Ceviz ve pikan gibi. Bu aşılama türünde anaç üzerinden boru şeklinde bir parça çıkarılır. Pratikte çok fazla kullanılan bir aşılama türü değildir.

     Çift ağızlı bıçak ile göz tam orta kısma gelecek şekilde kabuk tabakası dairesel olarak çizilir. Daha sonra gözün arkasından dikey bir kesim yapılarak kabuk çıkartılır. Anaçta olduğu gibi burada da çift ağızlı bıçakla dairesel kesim yapılır ve kabuk tabakası bozulmadan ve tam olarak yerinden çıkartılır. Anaç ile kalemden çıkartılan parça büyüklükleri aynı olacağı için göz içeren parça sorunsuz bir şekilde yerine oturacaktır. Gözün anaç üzerine yerleştirilmesinden sonra aşı bağı ile bağlanır ve aşı macunu sürülür.

 

KALEM AŞILARI;

      Kalem aşıları daha çok kalınlaşmış anaçlar üzerine yapılır. Kalem, üzerinde birkaç tane uyuyan göz bulunan ve bir yıllık sürgünlerden alınmış parçalardır. Kalem aşılarına ilkbahar da anaca su yürümeden önce yapılır. Su yürüdükten sonra 10-15 güne kadar da yapılabilir. Aşı yapılacak kalemlerin gözlerinin uyanmamış olması gerekir. Bu nedenle durgun dönemde alınan aşı kalemleri aşı zamanına dek saklanır. Aşı kalemleri kış döneminde alınır ve fazla sıcak veya soğuk olmayan serin bir yerde nemli kum içinde ya da talaş içinde saklanır. Aşı kalemleri kesildikten sonra birkaç gün içinde kullanılacaksa su içinde  ya da ıslak bir beze sarılı olarak saklanabilir. Aşı kalemleri en az kurşun kalem kalınlığında bir yıl önceki sürgünlerden alınmalıdır.

1. Yarma Aşı;

    Yarma aşı köklenmesi zor olan türler için kullanılır. Bu aşı türü kalem ve anacın hala uyur olduğu erken ilkbahar döneminde ya da kış aylarında yapılır. Yarma aşı, anaç üzerinde ana dallara, yan dallara ya da ana gövde üzerine yapılabilir.

    Aşı yapılacak anaç testere ile yatay olarak kesilir. Sürtünme nedeniyle kesilen yer yıpranacağından aşı çakısı ile ince bir tabaka alınarak düzeltilmelidir. Daha sonra anaç, aşı baltası ve aşı tokmağı kullanılarak 5-8 cm kadar yarılır.

    Aşı kalemleri bu yarığın her bir ucuna tek kalem gelecek şekilde yerleştirilir. Bu nedenle her bir aşı için iki kaleme ihtiyaç vardır. Kalemlerde 3-4 adet göz olmalıdır. Keskin bir aşı bıçağı kullanılarak en alttaki gözün yanından kalem ucuna doğru 2-5 cm kadar iki taraftan da düzgün bir yüzey elde edecek şekilde kesilir. Kesimin başladığı göz altından kalemin ucuna doğru incelecek şekilde bir kesik atılır.

     Hazırlana kalemler anaç üzerine açılan yarığın her iki ucuna bir tanem gelecek şekilde yerleştirilir. Kalemlerin kabukları anacın kabuğu ile birebir temas etmelidir. Aşı macunu ile ana kısmında açılan yaralar kapatılır. Aşı bandı ile sarılır. Aşı kalemlerinin ikisi de tutarsa biri diğerine göre daha hızlı gelişebilir. Bu durumda zayıf kalan kesilerek çıkartılmalıdır.

2. Kakma Aşı;

     Kakma aşı en az 7 cm ve daha kalın anaçlara uygulanır. Anaç, aşı yapılacak yerden ana eksene dik olacak şekilde düzgün ve temiz bir şekilde testere ile kesilmelidir. Yara yeri bıçak yardımı ile düzeltilir. Anacın üst kısmında V şeklinde bir yuva açılır. Yuvanın enine kesiti üçgen şeklindedir.

       Anacın kalınlığına göre takılacak aşı kalemlerinin sayısı ve açılacak V şeklindeki yuva sayısı arttırılabilir.

       Anaç üzerinde açılan V şeklindeki yuvaya uygun kalemler hazırlanır. Kalemler üzerinde en az 2-3 göz olmalıdır.  En alttaki gözün tersinden ve 3 cm aşağıdan başlayarak V şeklinde bir kesim yapılır. Kalem anaç üzerinde açılan V şeklindeki yarığa yerleştirilir. Kalemin kabuğu anacın kabuğuna temas etmelidir. Aralarında boşluk kalmamalıdır.

      Kalemler takıldıktan sonra aşı bandı ile kalemler anaca sabitlenir. Su kaybını önlemek için aşı macunu ile yara yerleri kapatılır. Büyüme sezonunda en iyi gelişen kalem kalacak şekilde zayıf olanlar temizlenir.

3. Kabuk Aşısı;

        Bu aşı türü meyve ağaçlarında ve çiçekçilikte sıklıkla kullanılır. Çok geniş çaplı anaçlara uygulanabilir. Erken ilkbaharda odunun kolaylıkla kabuk verdiği fakat gövdede çok güçlü su akışının olmadığı dönemde yapılır.

     Anaç, yarma aşıda olduğu gibi testere ile kesilir. Kesilen yüzey aşı bıçağı yada serpet ile düzeltilir. Anacın kabuğu aşı bıçağı ile yukarıdan aşağı doğru odun tabakasına kadar 5-6 cm çizilir ve kabuk kaldırılır. Hazırlanan kalemler üzerinde 2-3 adet göz olmalıdır. Kalemin anaçta kabuk arasına yerleştirilecek kısmı tek yönde eğimli olarak bir seferde kesilir. Burada dikkat edilmesi gereken kalemin alttaki ilk gözünün dışa bakmasıdır. Hazırlanan kalem kabuk ile odun dokusu arasına yerleştirilir. Anacın kalınlığına göre ikiden fazla kalem bağlanabilir. Yerleştirilen kalemin oynamaması için kabuğun altına ince bir cam çivisi ile sabitlenebilir.

   Aşı yaraları aşı macunu ile kapatılır. Kalemler tuttuktan sonra en kuvvetli kalem kalacak şekilde diğerleri temizlenmelidir. Kalemler bu aşılama türünde anaç yüzeyine zayıf birleşeceğinden genellikle bir kazığa bağlanarak birkaç yıl desteklenmelidir.

 

4. İngiliz Aşısı;

      Göz aşısının başarı oranı düşük olduğu ceviz, elma, kiraz, asma gibi bazı türlerde uygulanan kalem aşısı türüdür. Bu aşı türünde anaç ve kalemin ayni kalınlıkta olması gerekir. Bu aşı türünde eğer kaliteli bir aşı makası kullanılırsa başarı yüksektir. Fakat dediğim gibi aşı makasının çok kaliteli olması ve anaç ile kalemi ezmeden pürüzsüz olarak kesebilmesi gerekir. Aksi durumda ezilen anaç ya da kalemde kabukta yaralanma olacağından aşının tutma olasılığı azalacaktır.

           a. Dilciksiz Aşı;

      1,5 cm ya da daha az çapa sahip olan gövdelerde uygulanır. Kalem üzerinde en az bir göz olmalıdır. Kalemin anaca yerleştirilecek yüzeyi tek yöne meyilli olacak şekilde aşı bıçağı ile bir seferde kesilerek hazırlanır. Kalemin ilk gözünün dışa bakması ve kesimin ona göre yapılması önemlidir.

     Kalem ile ayni kalınlıktaki anaç, kalem ile ayni uzunlukta ve ayni eğime sahip olacak şekilde bir seferde kesilir. Hazırlanan kalem anaç üzerine kabuk dokuları birbirine temas edecek şekilde yerleştirilir ve aşı bandı ile bağlanır. Aşı yeri aşı macunu ile kapatılmalıdır. Aşı kaynayıncaya kadar anaca sprey şeklinde su verilmelidir. Aşı iyileştikten sonra aşı bandı mutlaka çıkarılmalıdır.

      b. Dilcikli Aşı;

     Dilciksiz aşı ile ayni özellikleri gösterir. Tek farkı anaç ve kalem üzerinde ekstra bir dilcik açıklamasıdır.  Her iki tarafta açılan dilcikler birbirine geçecek şekilde karşılıklı yerleştirilir. Kesim yüzeyinin uzunluğu, aşı yapılacak anacın kalınlığının 4-5 katı kadar uzun olmalıdır.

      Daha sonra kabuk ile özün ortasına, anacın kesim yapılan ucuna çaprazlama bıçağın ağzı yerleştirilir. Öz ve odunun merkezinden açı yapacak şekilde bıçağın ağzı aşağı doğru tek seferde kullanılır. İlk çapraz kesimin sonuna gelindiğinde durulur. İkinci kesim odunun parçasını takip etmemeli fakat ilk kesime paralel yapılmalıdır.

      Anaç da kalem ile ayni şekilde hazırlanır. Anaç içine kalem yerleştirildiğinde kamçı ve dil birbirine bağlanır. Kalemin kabuğu anacın kabuğuna mutlaka temas etmelidir. Aşı yeri aşı bandı ile bağlanır ve aşı macunu le kapatılır. Aşı bandının gövdeyi sıkmaması gerekir.

 

Hangi Tür Ağaca Hangi Tür Ağaç Aşılanabilir.

        Aşılamada iki bitkinin aynı aileden olması gerekir. Tohum desenleri aynı olan sert kabuklular sert kabuklulara, yumuşak kabuklular yumuşak kabuklulara ve  üzümsüler üzümsülere aşılanmalıdır.  Aşağıdaki tabloda basit olarak hangi türlerin birbiri ile uyumlu olduğu ve birbirine aşılanabildiği gösterilmiştir. Bu tabloya rağmen aşıda başarı oranının arttırmak için ayni çeşitleri birbiri arasında aşılamak her zaman daha uygun olacaktır. Örneğin elmayı yine kendi çeşidinden bir elmaya veya kirazı yine kendi çeşidinden bir kiraza aşılamak gibi.

Anaç Bitki	Kalem ya da göz alınacak bitki
Erik	Şeftali	Kayısı	Badem	Kiraz
Elma	yoksulluk
Zerdali	Kayısı	Şeftali	Erik
Vişne	Kiraz
Ahlat	yoksulluk	Musula	Ayva
Kayısı	Erik	Şeftali	Badem	Kiraz	Zerdali
Şeftali	Kayısı	Erik	Badem
Ayva	Malta Eriği	Musula	yoksulluk	Elma
dut	Astım
Meşe	Kestane
Menengç	Antep Fıstığı
Alıç	Musula
Kızıl Çam	Fıstık Çamı
Badem	Şekerpare
Turunç	Portakal	limon	Mandalina	Greyfurt	Kumkuat	Ağaç Kavunu