Soğanlı Bitki Nedir ?
Soğan; yer altında depo organına sahip bitkileri tanımlamak için kullanılan bir kavramdır. Soğanlı bitkiler sahip oldukları özelleşmiş depo organlarına sınıflandırılır. Bu bitki grubu gerçek soğan, yumru, corm ve rizomlardan oluşmaktadır. Genel olarak soğanlı bitkiler; kökler, yaprak ve gövde olmak üzere 3 temel gruba ayrılır. Toprak üstünde bulunan organlara üst aksam denir ve gövde, yaprak ve çiçek olarak ayrılır.
Bazı morfolojik özellikler sadece soğanlı bitkilerde bulur. Örneğin, lale bitkisinde bulunan çekme kökler gibi. Bitkinin orijini türün gelişmesi ve büyümesinde etki eden sıcaklık, toprak ve nem gibi çevre koşularını ve çiçeklenmesi hakkında bilgi sahibi oluruz. Bunlara ek olarak türün yayılma alanı geniş ve dar olması bizlere önemli bilgiler vermektedir. Eğer tür geniş bir alan yayılıyorsa o türün gelişmesi etki eden çevre koşullarını farklı olduğu ve türün yetiştiriciliğinin kolay olacağı kanısına varılır. Eğer türün yetiştiği alan dar ise bitkinin spesifik çevre koşularında yetiştiği ve yetiştiriciliğini kolay olmadığını sonucuna varılabilir.
Dar alanda yetişen türün neslinin tehlike altında olduğu ve koruma altında olacağından yetiştiriciliği için özel izinler alınması gerekli olabilir. Soğanlı bitkiler yetişme dönemlerine göre iki temel gruba ayrılır. İlkbaharda çiçek açanlar ve Yazın ve sonbaharda çiçek açanlar. İlkbaharda çiçek açanlar soğuklara dayanıklı, çiçek açması için soğuklara ihtiyaç duyan ve sonbaharda dikilmeleri gerekir. Yazın çiçek açanlar ise düşük sıcaklılarda zarar görür, çiçeklenmesi için soğuk bir periyoda ihtiyaç duymaz ve ilkbaharda dikilirler. Soğanlı bitkiler genel olarak besin, baharat ve süs bitkisi olarak olarak kullanımı çok eskilere dayanır. Soğanlı bitkiler süs bitkisi olarak, kesme çiçek, saksılı ve dış mekanlarda kullanılmaktadır.
Bilinen birçok soğanlı bitki vardır. Aşağıda bunlardan en çok görülen ve bahçelerimizde yetiştirilen türlerden birkaçı anlatılacaktır. Herkesin bildiği, mevsimine göre etrafımızda gördüğü soğanlı bitkiler genellikle mevsiminde dikilir ve mevsimi sonunda topraktan sökülerek soğan olarak bir daha ki dikim mevsimine göre farklı koşullarda saklanırlar.
FREZYA (Freesia)
Frezyalar parlak renkleri ve emsalsiz kokusuyla kış aylarında kesme çiçek olarak evlerimizi şenlendirir. Beyaz, sarı ve daha bir çok rengi vardır. Biraz özenle bu güzel çiçeği bahçemizde de yetiştirebiliriz. Frezya iyi drenajlı hafif toprak, kuytu ve güneşli bir yer ister. Minik soğanlar nisan ayında 5 cm. derinlikte ve 10-15 cm. aralıklarla dikilir. Düzenli su verilir. Temmuz’dan Ekim’e kadar sürekli çiçek açar. Bitki sarardıktan sonra soğanları dikkatlice sökülür. Kuru kum içinde bahara kadar saklanır.
SÜMBÜL (Hyacintus)
Ağır ve tatlı bir kokusu vardır. Dikildiği yerde sürekli çoğalır ve yetiştirilmesi kolaydır.Hollanda sümbülleri ise çok zengin renklere sahiptir. Çiçekleri kalın bir sapın çevresinde katmerli ve çok sayıdadır. Cinsine göre ağır veya hafif kokulu olabilir. Sümbül soğanları Eylül-Ekim aylarında iyi gübrelenmiş toprağa 15 cm. derinlik ve 20-30 cm. aralıklarla dikilir. Tabii sümbüller Mart- Nisan, Hollanda sümbülleri ise Nisan-Mayıs aylarında açar. Soğanları topraktan çıkarmaya gerek yoktur.
ZAMBAK (Lilium)
Toprak Hazırlığı ve Yapısı
Zambak soğanlarının bahçeye dikiminden önce toprak derince işlenmelidir. Mis zambak yetiştiriciliğinde toprak yapısı ve özelliği çok önemlidir. Köklerin derinlere doğru gelişmesi ve bol saçak yapması toprak tipi ve toprağın havalanma durumuna göre değişiklik gösterebilmektedir. Ayrıca zambaklarda soğanın sökülüp dikilme işleminin kök sisteminin gelişmesi üzerinde olumlu etkisi olduğu izlenmektedir. Bu gelişmenin topraktaki nem miktarının uygun düzeyde bulunduğu geç sonbahar erken kış devrelerinde hızlı olduğu saplanmıştır.
Dikim
Dikimler Ağustos sonu ya da Eylül başında yapılırsa soğanın kök ve yaprak gelişmesi iyi olacağından, ilk bahar sonunda erken çiçeklenme sağlanmış olur. Soğanlar hazırlanan dikim yastıkları 4 – 6 sıra halinde dikilirler. Her yastık arası 40- 50 Cm genişliğinde yol bırakılmalıdır. Bu yollar vasıtası ile çiçek kesimi ve ot kontrol işleri rahatça yapılabilmektedir. Soğanlar sıra üzeri 10- 15 Cm aralıklarla dikilmelidir. Genel olarak dikim aralık, mesafe ve derinlikleri soğan büyüklüğüne göre ayarlanmaktadır. Yapılan üretimde sık dikim gerekirse, sıra üzeri ve arası ölçüleri ortalama soğan iriliğinin 1.5 katı olarak hesaplanabilir. Dikim derinliği ise soğan büyüklüğünün 1- 1.5 katı olarak hesaplanarak üzeri toprakla kapatılmalıdır.
Sulama
Kış ve erken ilkbahar aylarının yeterli ölçüde yağışlı olduğu bölgelerde sulamaya gerek duyulmaz. Buna karşı hızlı gelişme dönemlerinde ve fazla terlemenin olduğu aylarda su kaybının karşılanabilmesi için sulama gerekmektedir. Özellikle ilkbahar, gelişme döneminde kurak geçen dönemlerde yaprakların kısa süre içinde sararmaması ve buna bağlı olarak soğanların iyi gelişmesini sağlamak için çiçeklenme sonunda sulama yapılmalıdır. Aşırı sulamalar ve kötü drenaj kök bölgesi oksijenini azaltacağı için kök ve soğanları gelişmeden alı koymakta, hatta çürütmektedir. Sulamanın genellikle yağmurlama veya damlama sureti ile yapılmalıdır. Salma sulama toprağı aşındırdığı için kökler ve soğan dışarıda kalmaktadır. Buda soğanın yanmasına sebep verir.
Ot Kontrolü
Zambak yetiştiriciliğinde, üretim sıraları üzerinde mevsimlik otlar ile çok yıllık ayrık otu sık görülmektedir. Yabancı otlar toprakta su ve besin maddelerini tüketmekte, yaprak ve sapların gelişmelerine engel olmaktadır. Bu nedenle fazla derin olmamak koşulu ile otların temizlenmesi ve toprağın havalandırılması amacıyla çapalama yapılmalıdır.
Gübreleme
Yeterli ölçüde iyi gübrelenmiş bahçelerde çiçek kalitesi yüksek ve soğan iriliği fazla olmaktadır. Temel gübrelemede yanmış çiftlik gübresinin tarlaya dikimden önce verilmesi daha iyi sonuç alınmasını sağlamaktadır. Taze çiftlik gübresi kesinlikle verilmemelidir. İyi yanmış gübre soğan dikiminden en geç 2- 3 hafta önce toprağa 25- 30 cm derinlikte karıştırılmalıdır. Temel gübreleme dışında şerbet, soğanlar sap çıkarmaya başladıktan sonra verilmeye başlanır. Genel olarak sıvı halde (Şerbet) gübreleme bitkinin aktif gelişme ve çiçeklenme devresinde çok yararlı olmaktadır. Bu amaçla ayda bir kez sıvı gübreleme yapmak çok yararlıdır. Öte yandan zambağın çiçeklenme dönemi tamamlandıktan sonra gübre uygulaması yapılmamalıdır.
Zambak Soğanı Sökümü
Zambakların çiçekleri bittikten sonra saplar hafifçe bükülerek çekilir. Ve sap soğandan kolayca ayrılır. Sap çekiminden sonra bahçe sulandıktan 15 gün sonra soğanların sökümüne geçilerek toplanır. Toprak yüzüne çıkan soğanlar sap artılarından özenli bir şekilde temizlenir. Soğanlar toplanırken güneşte fazla bekletilmeden serin ve gölgeli yerlerde depolanmalıdır.
Saksıda zambak yetiştirmesi
Saksılarda zambak yetiştirmek isteyenler; çapı 20 cm. olan toprak saksılara. funda toprağı, eski yanmış çiftlik gübresi ile kumlu toprak karışığı doldurulur. Ana soğanlar bu saksılara sonbaharda dikilir. Saksılar kışı seralarda yahut evlerde geçirir. Mayıs ayında çiçek açarlar. Zambak soğanları 1-1,5 m kadar boylanabileceği için saksılar içerisine birer uzun değnek dikmek ve birkaç yerinden çiçeği bağlamak gerekir.
NERGİS (Narcissus)
Nergisler şüphesiz soğanlı bitkilerin en tanınmış üyelerinden biridir. Yetiştirilmesi çok kolaydır. Soğanları bir kere dikildikten sonra topraktan çıkarılmaz. Yıldan yıla çoğalarak olduğu yerde yayılır. Nergislerin ana rengi sarı olmakla beraber beyaz, portakal rengi veya iki renkli olanları da vardır. Çiçeklerin farklı boyut ve biçimlerde, kokulu ve kokusuz çeşitleri bulunur.Nergisler normal bahçe toprağında, güneşte veya hafif gölgede yetişebilir. Soğanlar Eylül başlarında 10- 15 cm. derinliğinde dikilir. Çiçekler cinsine göre Şubat ve Nisan arasında açar. Bitkinin yaprakları kuruyana kadar kesilmemelidir.
LALE
Mart ayının sonlarından Nisanın ortalarına kadar lâleler çiçek açar. Bazı türleri soğuğa daha alışık türler oldukları için baharda daha erken çiçeklenir. Kimi türleri ancak Nisan’da çiçek açar. Hava şartları, bulundukları yer de çiçek açma zamanını etkiler. Normalde bir lale soğanından bir sap çıkar, en üstte tek çiçeği olur. Bir soğan yılda bir defa tek bir çiçek açar. Ama birden fazla çiçek açan yeni türleri de vardır. Yine de yılda bir defa çiçek açma özellikleri değişmez.
Bakımı ve çoğaltılması:
Bir lale soğanı çiçek açar ve yok olur. Kökten yeni soğanlar oluşturur. 5 – 10 tane irili ufaklı soğanlar oluşur. Bunlardan sadece biri veya ikisi gelecek yıl çiçek açabilecek kabiliyette gelişebilir. Diğerleri sonraki yıllarda çiçek açacaktır. Laleleri, çiçek açtıktan sonra haftada veya 10 günde bir, suyuna çok az miktarda gıda katarak veya gübre şerbeti ile sulayın. Böylece yeni oluşacak soğanlar daha iyi gelişir. Bunu laleler yeşil yaprakları sağlıklı görünümünü koruduğu müddetçe en fazla üç defa tekrarlayın. Yapraklar sararmaya bozulmaya başlayınca sulamayı azaltın. Sonra iyice sararınca sulamayı kesin kurumaya terk edin.
Lale soğanlarının saklanması:
Topraktaki laleler yaprakları ve sapları tamamen kuruduğu zaman soğanları topraktan çıkarın. Gölgeli bir yerde bir hafta kadar bekletin iyice kurusun. Sonra üzerinden kendiliğinden dökülen kabukları ayıklayın. Diğer kabuklarını sakın soymayın. Sonra hava geçiren bez bir torbada Ekim ayına kadar serin ve karanlık bir yerde saklayın.
Lalenin bahçeye dikimi
Lale soğanları Eylül – Ekim – Kasım aylarında dikilir. Soğanları 20 – 25 cm. aralıklarla dikin. Büyüklüklerinin dört katı kadar derine dikin. Daha derine dikmeyin. Kışın don tehlikesi olan yerlerde toprak üzerine saman yaymak gerekebilir. Soğanları dikmeden önce toprağı iyi hazırlamalısınız. Bu, sadece ektiğiniz lalelerin iyi gelişmesi için değil aynı zamanda gelecek yaz gelişecek olan yavru soğanların daha sağlıklı gelişmeleri için de gereklidir. Çünkü lale soğanları ile çoğaltılır. Tohum ile çoğaltmak çok zahmetli olup çiçek elde edebilmek için birkaç yıl beklemeniz gerekir. En kolay yolu soğanların toprak altında çoğalması ile üretmedir. Lale bitkisi gübreli, humuslu, killi, milli toprakları sever. Gübre olarak en iyisi eski yanmış çiftlik gübresidir.
Lalenin saksıya dikimi
Sonbaharda saksılara soğanlar dikilir. Sonra bu saksılar soğuk bir bodrumda Mart ayına kadar saklanır. Susuz kalmamalarına dikkat edilir. Soğuk yer yoksa bir bahçede soğuk bir köşeye saksılar toprağa gömülür. Zahmetli bir iştir. En iyisi siz saksıda lale yetiştirme işinden vazgeçin. Zaten senede bir defa birkaç günlüğüne tek bir çiçek açan bir bitki için uğraşmaya değmez. Yaprakları ise bahardan en fazla yaz ortalarına kadar dayanır sonra kurur. Soğanlar toprağın altında gelecek baharı bekler. İlkbaharda çiçek açınca lale bakımı o zaman başlar.
GİRİT LALESİ (Ranunculus-Düğün çiçeği)
Güzel pençeli çiçeklerdendir. Yaprakları maydanoz yaprağına benzemektedir. Çiçekleri katmerli ya da yalnızca kat olup, kırmızı, beyaz, sarı, mavi ve ebrulidir. Kendisine has bir kokusu vardır. Tohum ve pençelerini ayırmak suretiyle üretilir. Tohum ile üretme işlemini ancak çiçekçiler yapmaktadır. Pençeleri ile üretme işlemi; Ağustos ayında pençeler tarlasından sökülür. Her pençe üzerinde 2-3 göz kalacak biçimde birkaç parçaya bölünür. Yeni pençeler iyice bellenerek, hazırlanmış ve gübrelenmiş saksılara eylül ve ekim aylarında dikilir.
Düğün Çiçeğinin Yetiştirilmesi İçin Gerekli Şartlar:
Toprak: Humuslu ve tınlı toprak en uygunudur.
Su: Bitki suyu sevmektedir. İstenildiği kadar su verilir.
Işık: Güneşli ve aydınlık yerlerde yetiştirilmelidir.
Sıcaklık: Ilık ve sıcak ortamlar uygundur.
Gübre: Sonbahar aylarında gübrelenmelidir.
